Δημοσίως ο Βρετανός Πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ και η ομάδα του που βρέθηκαν για επίσκεψη εργασίας στην Κύπρο την περασμένη Τρίτη 10 Δεκεμβρίου 2024, δεν είπαν πολλά για το Κυπριακό. Οι δηλώσεις τους κινήθηκαν περισσότερο στο φάσμα των διμερών σχέσεων των δύο χωρών και κυρίως στην επισκόπηση της κατάστασης στη Συρία.
Παρ' όλα αυτά το Κυπριακό ήταν κυρίαρχο σε όλες τις συζητήσεις σε υψηλό επίπεδο αλλά κυρίως σε επίπεδο συμβούλων του Κιρ Στάρμερ. Όπως πληροφορούμαστε ο σύμβουλος Εθνικής ασφαλείας του Βρετανού Πρωθυπουργού, Τζόναθαν Πάουελ, είχε στο περιθώριο της επίσκεψης μια πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση με τους δύο διαπραγματευτές στο Κυπριακό τον Ε/Κ Μενέλαο Μενελάου και τον Τ/Κ Γκιουνές Ονάρ την περασμένη Τρίτη η οποία κρατήθηκε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Ο εμπειρότατος Βρετανός διπλωμάτης άκουσε τις θέσεις των δύο πλευρών και διατύπωσε κάποιες δικές του θέσεις στέλνοντας το μήνυμα ότι το Λονδίνο επανακάμπτει δυναμικά στο Κυπριακό.
Τη σημασία της διαχρονικής εμπλοκής της Βρετανίας στο Κυπριακό σημείωσε εξάλλου και ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας λίγο αργότερα αφού, όπως είπε, η Βρετανία ως η χώρα που ετοιμάζει τα προσχέδια (penholder) των ψηφισμάτων στο Κυπριακό, έχει σημαίνοντα ρόλο στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Στο Λήδρα Πάλας
Κατά τη διάρκεια της συνάντησης Πάουελ και διαπραγματευτών που ξεκίνησε στις 7.30 το πρωί στο Λήδρα Πάλας, ο Τ/Κ διαπραγματευτής Ονάρ διατύπωσε τις γνωστές τ/κ θέσεις περί κυριαρχικής ισότητας και δύο κρατών, στέλνοντας το μήνυμα ότι η Τουρκία δεν είναι ακόμα έτοιμη για ουσιαστική συζήτηση. Ο Μενέλαος Μενελάου επανέλαβε την ετοιμότητα της ε/κ πλευράς για άμεση επανέναρξη των διαπραγματεύσεων με σημείο εκκίνησης τα συμφωνηθέντα στο Κραν Μοντανά. Όπως εξήγησε η λύση του Κυπριακού θα ενισχύσει τη θέση της Κύπρου στην περιοχή της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής. Ο Βρετανός σύμβουλος επέμεινε στη ανάγκη συζήτησης του Κυπριακού στη βάση της λύσης Ομοσπονδίας, αφού αυτή είναι η γραμμή πλεύσης και του ΟΗΕ. Όπως διαφάνηκε η Βρετανία έχει τις απόψεις της επί του θέματος, διευκρίνισε ωστόσο ότι το Λονδίνο θέλει να τηρήσει εποικοδομητική στάση και ότι δεν επιθυμεί να επιβάλει τις απόψεις σε καμιά από τις δύο πλευρές.
Who is who
Ο Τζόναθαν Πάουελ διετέλεσε πρώην προσωπάρχης του Τόνι Μπλερ τη δεκαετία του 1990. Πρόσφατα διορίστηκε σύμβουλος Εθνικής ασφάλειας του Κίρ Στάρμερ σε μια διαδικασία επαναφοράς των Μπλερικών στη νέα κυβέρνηση των Εργατικών, όπως σχολιάστηκε στον βρετανικό Τύπο. Πρόκειται για έναν πολύπειρο διπλωμάτη ο οποίος ασχολήθηκε με πολύ σοβαρά θέματα που κατά καιρούς απασχόλησαν τη Βρετανία. Το 1998 βρισκόταν πίσω από τη συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής η οποία οδήγησε στην επίλυση της κρίσης με την Ιρλανδία. Το 2014 ήταν σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης για τη Λιβύη. To 2016 υπηρέτησε ως σύμβουλος του Προέδρου της Κολομβίας, Χουάν Μανουέλ Σάντος, στις διαπραγματεύσεις με τους αριστεριστές αντάρτες Farc (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia). Κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης που ξεκίνησε μια δεκαετία ενωρίτερα είχε την ευκαιρία να γνωριστεί με την τότε υπουργό Εξωτερικών της Κολομβίας, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, αλλά και τον Άντονι Μπλίγκεν ο οποίος υπηρετούσε στην περιοχή ως σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρντμεντ.
Πολύ πρόσφατα διηύθυνε εκ μέρους της βρετανικής κυβέρνησης τις συζητήσεις για τον τερματισμό της βρετανικής κυριαρχίας επί των νήσων Τσάγκος τα οποία τελικά επιστράφηκαν στον Άγιο Μαυρίκιο. Στο πρωθυπουργικό γραφείο όπως έγραψε η εφημερίδα Guardian «έχει αναλάβει υπεύθυνος για την παροχή συμβουλών σχετικά με την προσέγγιση του Ηνωμένου Βασιλείου στον πόλεμο στην Ουκρανία και τις διεθνείς επιπτώσεις της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ». Σε γενικές γραμμές ο διορισμός του ως συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας θα τον φέρει στην καρδιά της Ντάουνινγκ Στριτ με μια διαφοροποίηση. Ενώ οι προηγούμενοι σύμβουλοι Εθνικής Ασφάλειας ήταν ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, ο Πάουελ επιστρέφει ως ειδικός σύμβουλος για να δώσει μεγαλύτερη πολιτική χροιά στο πόστο αυτό.
Αισιοδοξία
Σύμφωνα με τ/κ διπλωματική πηγή σήμερα δεν υπάρχει ιδιαίτερη αισιοδοξία ότι το Κυπριακό θα μπορούσε να τεθεί ανάμεσα στις προτεραιότητες της διεθνούς κοινότητας για λύση. Σύμφωνα με την ίδια πηγή «ο Ταγίπ Ερντογάν αμφιβάλλει αν η ελληνοκυπριακή πλευρά είναι έτοιμη να κάνει τα βήματα που θεωρεί ότι απαιτούνται». Η διεθνής κοινότητα επίσης δεν φαίνεται να βιάζεται καθόλου αφού κινείται και ταλανίζεται εν μέσω δύο πολέμων στην Ουκρανία και τη Γάζα, με τον δεύτερο να εκτροχιάζεται και να εκτρέπεται στον Λίβανο και τη Συρία απειλώντας σε κάποια στιγμή να συμπαρασύρει και το Ιράν. Με λίγα λόγια οι προτεραιότητες δεν αφορούν την επίλυση του Κυπριακού αυτή τη στιγμή χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει χαθεί στο περιθώριο. Απεναντίας λόγω της γεωγραφικής της θέσης έχει τους τελευταίους μήνες αναβαθμιστεί κυρίως σε ό,τι αφορά την ΕΕ και τη Δύση γενικότερα. Σε προβλήματα, όπως η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, η μετακίνηση ξένων υπηκόων, αλλά και η παραμονή στρατευμάτων στο έδαφός της, η Κύπρος έχει αναδειχθεί σε έναν προβλέψιμο και κατ' επέκταση χρήσιμο σύμμαχο της Δύσης. Με αποτέλεσμα, σύμφωνα με Κύπριο διπλωμάτη «να ξεχνούν πολλές φορές ότι είμαστε μια χώρα με άλυτο το Κυπριακό, βλέποντας περισσότερο την Κυπριακή Δημοκρατία ως μια σύμμαχο χώρα αρωγό στην ανάληψη κρίσιμων αποστολών στην περιοχή». Η Βρετανία πάντως τείνει ευήκοον ους και στις εκκλήσεις για λύση, βλέποντας και αυτή την κρίση και τη ρευστότητα ως ευκαιρίες για ευρύτερες συμφωνίες στην περιοχή, με αποτέλεσμα την αναβάθμιση και του δικού της ρόλου που μέχρι στιγμής περιορίζεται στη σκιά των Αμερικανών.
Η βρετανική θέση
Σε σχέση με κάποιες παλαιότερες και τολμηρές τοποθετήσεις των Βρετανών στο Κυπριακό, όπως αυτές του Λόρδου Χάνι και του πρώην ΥΠΕΞ Τζακ Στρο, με τελευταίο επεισόδιο το διάβημα στον τέως Βρετανό ύπατο αρμοστή Ιρφάν Σιντίκ στις 6 Φεβρουαρίου 2024, ο Κιρ Στάρμερ και η ομάδα του ήρθαν στην Κύπρο πολύ πιο καλά προετοιμασμένοι και κυρίως χωρίς καμιά διάθεση να έρθουν σε ρήξη με τη Λευκωσία, προφανώς και λόγω της άκρως εποικοδομητικής στάσης που τηρεί η Κυπριακή Δημοκρατία έναντι των συμμάχων της στην κρίση της Γάζας, του Λιβάνου και σήμερα της Συρίας. Η Λευκωσία εξέφρασε την ικανοποίησή της για τη βρετανική στάση διά της δήλωσης του Προέδρου «γυρίζουμε σελίδα».
Τον Φεβρουάριο του 2024 ως γνωστόν προέκυψε οξύτατη αντιπαράθεση μεταξύ Υπουργείου Εξωτερικών και του Βρετανού ύπατου αρμοστή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Κύπρο, Ιρφάν Σιντίκ. Ο Βρετανός διπλωμάτης κλήθηκε στο κυπριακό Υπουργείο Εξωτερικών για διάβημα, μετά τις δημόσιες εκτιμήσεις του, ότι «οι Τουρκοκύπριοι, προκειμένου να συνηγορήσουν στην επανέναρξη συνομιλιών προς επίλυση του Κυπριακού, θέλουν κίνητρα τα οποία θα τους κάνουν να νιώσουν ασφαλείς».
Ο Βρετανός διπλωμάτης άκουσε από την υπεύθυνη της διεύθυνσης Κυπριακού, Πηνελόπη Ερωτοκρίτου, τα παράπονα για όσα διατύπωσε, κυρίως ως προς την κυριαρχική ισότητα που ζητούν οι Τουρκοκύπριοι. Συγκεκριμένα ο Σιντίκ, σύμφωνα με ρεπορτάζ του ΡΙΚ που αναμετάδωσε το Euronews, άκουσε πως «η στάση του δεν είναι εποικοδομητική, ότι προκαταλαμβάνει, με όσα λέει, το έργο της προσωπικής απεσταλμένης του Αντόνιο Γκουτέρες (της Μαρία Άνχελα Ολγκίν) και πως ασκεί πίεση προς τη Λευκωσία, προτού ακόμη αρχίσει η νέα προσπάθεια». Εν ολίγοις η Λευκωσία έστειλε μήνυμα προς τον Βρετανό διπλωμάτη, ότι έχει υπερβεί τα όρια.
Έχοντας, μεταξύ άλλων, και αυτά στα υπόψη ο Βρετανός Πρωθυπουργός συγκατένευσε ώστε για πρώτη φορά Βρετανός Πρωθυπουργός να επισκεφθεί την Κύπρο όχι μέσω των κυρίαρχων Βρετανικών Βάσεων, αλλά μέσω της επίσημης πύλης εισόδου που είναι ο διεθνής αερολιμένας Λάρνακας. Παρά τις έντονες εκκλήσεις του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ερσίν Τατάρ, αρνήθηκε να έχει συνάντηση μαζί του, τηρώντας αυστηρά το διεθνές πρωτόκολλο που θέλει ως μόνη αναγνωρισμένη χώρα την Κυπριακή Δημοκρατία. Από την άλλη η συνάντηση Τζόναθαν Πάουελ με τους δύο διαπραγματευτές έστειλε το μήνυμα της συνεχούς εμπλοκής της Βρετανίας στην επίλυση του Κυπριακού υπενθυμίζοντας και τον ρόλο της ως εγγυήτριας δύναμης.
Οι θέσεις παραμένουν
Το ότι η Βρετανία υπό τη νέα ηγεσία των Εργατικών είναι πολύ πιο προσεκτική δεν σημαίνει ότι έχει αλλάξει επί της ουσίας τις προσεγγίσεις της στο Κυπριακό. Σύμφωνα με βρετανική πηγή «το Λονδίνο εξακολουθεί να θεωρεί ότι μετά την αποτυχία των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά το 2017, οι βρετανικές ιδέες που διατυπώθηκαν το 2019 και το 2021 και οι οποίες κωδικοποιήθηκαν ως 'η Βρετανική Φόρμουλα', εξακολουθούν να βρίσκονται στο τραπέζι των συνομιλιών». Εξακολουθούν, όπως μας λέχθηκε «να αποτελούν μια σοβαρή πρόταση σε ό,τι αφορά τις προσπάθειες που καταβάλλονται για αναζήτηση λύσης χαλαρής ομοσπονδίας».
Η βρετανική πρόταση επιχειρεί να οικοδομήσει επί του πλαισίου Γκουτέρες προσθέτοντας κάποια επιπλέον στοιχεία τα οποία μπορούν να δέσουν με τις τ/κ θέσεις περί κυριαρχικής ισότητας, χωρίς κατ' ανάγκη να παραπέμπουν σε λύση δύο κρατών. Η ένταξη ολόκληρης της Κύπρου στην ΕΕ και η εφαρμογή μετά τη λύση της κοινής ευρωπαϊκής νομοθεσίας, της κυκλοφορίας ενός νομίσματος και της αναγνώρισης μιας ιθαγένειας για σκοπούς έκδοσης ευρωπαϊκού διαβατηρίου, εγγυούνται σε μεγάλο βαθμό την ενότητα ενός κράτους. Από την άλλη η βρετανική φόρμουλα αντλώντας από το βρετανικό πολιτικό κεκτημένο, προτείνει σε γενικές γραμμές την υιοθέτηση καθεστώτος Σκωτίας για το τ/κ κρατίδιο. Ένα κρατίδιο με εκτεταμένη αυτονομία, με μερική διεθνή εκπροσώπηση στο εξωτερικό, με ανεξάρτητη ποδοσφαιρική ομοσπονδία, ακόμα και με δικαίωμα διενέργειας δημοψηφίσματος για απόσχιση από το κεντρικό κράτος υπό όρους βέβαια. Σαφέστατα η Σκωτία παρά τα όποια προνόμια διαθέτει δεν μπορεί να εμφανίζεται ως ανεξάρτητο κράτος.
Η κρίσιμη εμπειρία του Τζόναθαν Πάουελ
Άτομα που είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον κ. Πάουελ κάνουν λόγο για έναν πολύ συγκροτημένο και χαμηλών τόνων διπλωμάτη με υψηλή πολιτική οξυδέρκεια. Πρόκειται για έναν διπλωμάτη όπως μας λέχθηκε που δένει απόλυτα με το προφίλ του Βρετανού Πρωθυπουργού εξ ου και η χημεία που φαίνεται να υπάρχει μεταξύ τους. Η εμπλοκή του κ. Πάουελ κυρίως σε ό,τι αφορά τη συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής για την επίλυση του Βορειοϊρλανδικού, αλλά και η παρουσία του στις συζητήσεις για το καθεστώς των νήσων Τσάγκος εκ μέρους της βρετανικής κυβέρνησης οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η εμπλοκή του στο Κυπριακό θα μπορούσε να ήταν ιδιαίτερα εποικοδομητική αφού και τα δύο θέματα έχουν όψεις που εν πολλοίς αλληλοεπικαλύπτονται με διάφορες πτυχές του Κυπριακού.
Η υπόθεση των νήσων Τσάγκος για την οποία έγιναν 13 γύροι συνομιλιών, ξεκίνησε το 2022, όταν οι εκκλήσεις του Μαυρίκιου για κυριαρχία αναγνωρίστηκαν από το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΔ) και τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2019 και το 2021. Ως παρατηρητής στις δικαστικές αυτές μάχες ήταν και η Κύπρος η οποία έχει επίσης παρελθόν ως αποικία με τη Μεγάλη Βρετανία η οποία εξακολουθεί να διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στο έδαφός της. Τα Τσάγκος τελικά επιστράφηκαν στον Άγιο Μαυρίκιο.
Το παγκόσμιο δικαστήριο, όπως είναι γνωστό το ΔΔΔ, είναι το κύριο δικαστικό όργανο του ΟΗΕ το οποίο εκδικάζει διαφορές μεταξύ εθνών. Πριν από τη χορήγηση της ανεξαρτησίας του Μαυρίκιου το 1968, η Βρετανία κρίθηκε ότι τον διαχώρισε παράνομα για να σχηματίσει μια νέα αποικία στο αρχιπέλαγος Τσάγκος με την ονομασία British Indian Ocean Territory (BIOT). Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε αρχικά απορρίψει τις αποφάσεις του ΟΗΕ και τις δικαστικές αποφάσεις που απαιτούσαν να επιστρέψει τα νησιά στον Μαυρίκιο, υποστηρίζοντας ότι η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών ήταν απλώς μια συμβουλευτική γνωμοδότηση.
Το δικαστήριο αποφάσισε όταν ήταν αναγκαστικός ο εκτοπισμός των κατοίκων των νησιών. Κατά τη διάσπαση των νησιών από τον Μαυρίκιο, το Ηνωμένο Βασίλειο εκδίωξε 1.500 έως 2.000 νησιώτες, ώστε να μπορέσει να εκμισθώσει το Ντιέγκο Γκαρσία, το μεγαλύτερο από τα νησιά Τσάγκος, στις Ηνωμένες Πολιτείες για στρατιωτική χρήση, την οποία οι δύο σύμμαχοι έκτοτε διαχειρίζονται από κοινού.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το Ηνωμένο Βασίλειο δήλωσε ψευδώς ότι το Τσάγκος δεν είχε μόνιμο πληθυσμό, ώστε να μην χρειαστεί να αναφέρει την αποικιοκρατική του κυριαρχία στον ΟΗΕ. Στην πραγματικότητα, η κοινότητα των Τσάγκος ζούσε στο νησί για αιώνες.
Οι κυβερνήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ εκτόπισαν βίαια τον πληθυσμό των Τσάγκος μεταξύ 1967 και 1973, όχι μόνο στο Ντιέγκο Γκαρσία, αλλά και στο Πέρος Μπάνχος και στο Σάλομον.
Μπέλφαστ
Η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής ή Συμφωνία του Μπέλφαστ είναι μια διπλή συμφωνία που υπογράφηκε στις 10 Απριλίου (Μεγάλη Παρασκευή) του 1998 και τερμάτισε το μεγαλύτερο μέρος της βίας κατά τη διάρκεια των ταραχών, μιας εθνο-εθνικιστικής σύγκρουσης στη Βόρεια Ιρλανδία από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ήταν μια σημαντική εξέλιξη στην ειρηνευτική διαδικασία της Βόρειας Ιρλανδίας τη δεκαετία του 1990. Αποτελείται από την πολυκομματική συμφωνία μεταξύ των περισσότερων πολιτικών κομμάτων της Βόρειας Ιρλανδίας και τη βρετανο-ιρλανδική συμφωνία μεταξύ της βρετανικής και της ιρλανδικής κυβέρνησης. Το σημερινό αποκεντρωμένο σύστημα διακυβέρνησης της Βόρειας Ιρλανδίας βασίζεται στη συμφωνία αυτή. Η συμφωνία αυτή έπρεπε στη συνέχεια να συμπληρωθεί για να λύσει προβλήματα που προέκυπταν μετά το δημοψήφισμα υπέρ του Brexit στη Βρετανία και την έξοδο της χώρας από την ΕΕ την 1η Φεβρουαρίου 2020. Ενόσω Βρετανία και Ιρλανδία συνυπήρχαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπήρχε πρόβλημα εφαρμογής του κοινοτικού κεκτημένου. Μετά την έξοδο έπρεπε να ρυθμιστούν πλέον ξανά θέματα διακίνησης προϊόντων και δασμών.
Μετά τον διορισμό του, ο Βρετανός Πρωθυπουργός Στάρμερ δήλωσε για τον κ. Πάουελ: «Ο Τζόναθαν έχει αφιερώσει την καριέρα του στην προστασία των συμφερόντων της χώρας.... Μαζί με την εμπειρία του που συνέβαλε στη διαπραγμάτευση της συμφωνίας του Μπέλφαστ [της Μεγάλης Παρασκευής] και την εργασία του σε ορισμένες από τις πιο περίπλοκες συγκρούσεις στον κόσμο, έχει μοναδικά προσόντα να συμβουλεύει την κυβέρνηση για την αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων και να συνεργάζεται με ομολόγους του σε όλο τον κόσμο για την προστασία και την προώθηση των συμφερόντων του Ηνωμένου Βασιλείου».
